Advaita en Ayurveda

Interview met Douwe Tiemersma

Health Bulletin Ayurveda Actueel 2005, Deel 1 in nr. 3, Deel 2 in nr. 4, p. 14-15, 21

In een interview met Advaitaleraar Douwe Tiemersma wordt de relatie tussen Advaita en Ayurveda belicht. Hierbij komen de betekenis van Advaita, de relevantie voor de Ayurvedische geneeswijze en de praktijk van de Advaitabenadering aan de orde.
Douwe woont in Gouda, samen met zijn vrouw Irma. Ze hebben drie kinderen en een kleinzoon. Hij heeft in Gouda het Advaita Centrum opgericht, waarin alle activiteiten in het kader van de Advaitabenadering staan. Thuis, in zijn ruime en lichte woonkamer hebben we dit gesprek. De eerste vraag is of hij Anil Mehta kent. Dit, omdat ik in een oude aflevering van het tijdschrift ‘Yoga en Vedanta’ zowel stukjes van Douwe over Advaita las, als ook een interview van Anil Mehta over Ayurveda. Hij kent hem niet, maar weet wel veel over Ayurvedische geneeswijze. Douwe is tevens dr. in de filosofie en gaf onder andere colleges Filosofie op de Medische Faculteit van de Erasmus Universiteit in Rotterdam.

Douwe, hoe zou je heel eenvoudig, aan een kind van 10, uitleggen wat Advaita betekent?
Advaita betekent non-dualiteit. De sfeer waarin geen scheidingen zijn. Dit kun je aan een kind duidelijk maken door het de situatie te laten vergelijken waarin iemand van buitenaf hem objectiveert met de toestand waarin het kind zich heel vertrouwd voelt bij zijn moeder. In die sfeer is nauwelijks of geen scheiding.

Voor alle duidelijkheid voor de lezers: Ayurveda is de wetenschap van het leven en Advaita richt zich op datgene wat vooraf gaat aan alle begrippen. Advaita en Ayurveda, beiden richten zich op ontspanning en dit is de eerste parallel. Alle Ayurvedische medicamenten laten spanningen verdwijnen, zodat de kern overblijft. Ayurveda zit dus in hetzelfde veld van ontspanning als Yoga, pranayama en meditatie: alles wordt losgelaten, de kern blijft over. Advaita doet dat ook. Maar Advaita gaat nog verder, de kern lost ook op. Wat betekent nu werkelijk die totale ontspanning waar het bij Advaita om draait?
De doelstellingen van de Ayurveda bevinden zich in eerste instantie op het terrein van de mens als levend wezen, met alle spanning en ontspanning, met gezondheid en ziekte. De Ayurveda richt zich op gezondheid en zo ook op ontspanning op lichamelijk en geestelijk gebied. Het is heel goed om een diepe ontspanning aan te werken. Daaraan draagt de Ayurveda zeker bij, net als yoga, pranayama, enzovoort. De doelstelling hangt verder af van het kader waarin de Ayurveda wordt toegepast, wat weer afhangt van de behandelende geneesheer. De doelstelling kan op het niveau van gewone lichamelijke gezondheid blijven, maar sommigen hebben ook werkelijk een verdere diepgang. Dat is er het kader van een verdere ontwikkeling naar een totale ontspanning en van een inzicht in de fundamentele eigen situatie als non-dualiteit.

Die uiteindelijke ontspanning in Advaita: non-dualiteit. Hoe zou je die omschrijven?
Wanneer het werkelijk gaat om een totale overgave van alles wat als ‘ik’ nog vastgehouden wordt, dan is die ontspanning cruciaal. Dan is er een ontspanning die werkelijk voorbij de lichamelijke en geestelijke ontspanning gaat. Deze gaat door tot in de diepste essentie van zelfzijn, tot het vrijzijn waarbij niets meer van het zelfzijn wordt vastgehouden. Dus, dan wordt het ego fundamenteel losgelaten.

Wat kun je verder over Ayurveda vertellen in verband met Advaita?
Ayurveda is het weten (vid), de wetenschap van het leven, de kennis van het goede leven, gezond zijn, en de kennis van het minder goede leven, wanneer mensen ziek zijn. Het is ook de kennis van de middelen om het gezonde leven te bevorderen, niet alleen somatisch gezond maar in alle aspecten gezond. Ayurveda kan een plaats hebben in een verdere ontwikkeling en hoeft niet te stoppen bij het goede gezonde leven. Die beweging zit al in de Ayurveda zelf. Zoals je zei, het gaat hierin ook om het ontspannen, en dit kan een verder gaande ontwikkeling zijn die in de richting gaat van wat traditioneel de bevrijding (moksha) wordt genoemd. Wanneer het gaat om het goede leven, is het goed dit verdere perspectief  erbij te halen. Anders krijg je gemakkelijk een beperkte vorm van Ayurveda - en dat geldt voor elke geneeskunde - dat het namelijk alleen maar gaat om het leven iets prettiger en langer te maken. Vaak zijn mensen helemaal gefixeerd op hun gezondheid. En wanneer ze het in het reguliere geneeskunde niet kunnen vinden, zoeken ze het in de zogenaamde alternatieve geneeskunde, waar ook de Ayurveda bij wordt gerekend. Maar, ik denk dat je dan niet aansluit bij de doelstellingen van de Ayurveda. Gezien de essentie van de Ayurveda zal er ook een beweging moeten zijn van het vrijkomen van die fixatie op gezondheid.

Dus je moet niet in de drie levensdoelen blijven hangen?
Inderdaad, want het gaat om een Veda: echte kennis en deze gaat niet alleen over kama, artha en dharma. De Ayurveda is gericht op het goede gezonde leven, maar inherent zit er de lijn in die in alle Veda’s wordt genoemd: naar de uiteindelijke moksha.

Wat is het verschil tussen Ayurveda en de westerse geneeskunde?
De Ayurveda is veel dichter bij de ervaring gebleven dan de westerse geneeskunde. Deze is zich veel meer gaan richten op de wetenschappelijke ontwikkeling, dus meer op de theorieën, objectivering en idealisering. Er zijn allerlei theoretische constructies gemaakt, onder andere die van het object-lichaam, die als een soort omweg gebruikt worden om via bepaalde technieken het lichamelijke menselijke leven te beïnvloeden. De aansluiting ermee is in veel gevallen problematisch.
De oosterse wetenschappen, ook de Ayurveda, zijn veel dichter bij het leven van de mensen zelf gebleven, het lichamelijke leven zoals dit door mensen wordt ervaren. Daardoor voorkomt men heel wat van de problemen van de westerse geneeskunde. Er is hier ook wel een theorievorming, zie bijvoorbeeld die van de guna’s, en van het systeem vata, kapha en pitta, maar deze blijft veel dichter bij de directe ervaring dan de uitgebreide medisch-biologische theorieën van de westerse geneeskunde. Daardoor komen er veel minder problemen voor, die die technologische en somatische geneeskunde wel heeft.

Eigenlijk zou het mooi zijn wanneer er in de Ayurvedische opleiding ook een stuk Advaita zou zitten?
Aansluitend bij de hier voorafgaande thematiek, denk ik dat het gewoon noodzakelijk is dat er een filosofisch, ook Advaita-filosofisch, element zit in de Ayurvedische opleiding.

In 2000 is het Advaita Centrum opgericht. Er worden veel activiteiten aangeboden die uitsluitend op de realisatie van Advaita gericht zijn. Tevens zijn er retraites: weken op Schiermonnikoog en weekenden in Hilversum.

(Dit is een tweede parallel met Ayurveda. Deze kent het begrip ‘pratyahara’ en wordt hier als een soort ‘vasten’ ingezet. Pratyahara betekent het ‘de blik inwaarts richten’: het terugtrekken van de zintuigen uit alle onnodige activiteiten. Pratyahara kan zo helpen bij het oplossen van ama. Voorbeelden ervan zijn retraites).
Wat is het doel van het Advaita Centrum? En wat houden retraites in?
Alle activiteiten die onder het Advaita Centrum vallen hebben een zelfde doel en dat is om de mensen te helpen op het pad van de Advaitarealisatie. Daar zijn allerlei vormen voor, yoga, pranayama, meditaties, maar vooral de satsangs: het samenzijn en de gesprekken in het kader van het inzicht (jñanayoga), en de stiltedagen. Zo zijn er allerlei activiteiten, ook landschapsmeditaties tijdens de retraites, maar allen blijven steeds gericht op het doel: de realisatie van non-dualiteit, het betrekkelijk worden en zo het wegvallen van de grenzen in de eigen bestaanswereld.

Wat is een satsang?
Dit is een samenzijn in waarheid. Gedeeltelijk is er een gesprek en een werking op mentaal niveau: allerlei argumenten laten zien dat non-dualiteit de uiteindelijke basis van alles vormt. Verder is er in de satsang ook een heel directe werking van Openheid. In die sfeer is de situatie optimaal om de overgave, de doorbraak naar de realisatie te kunnen laten gebeuren.

De ontspanning?
Ja, die uiteindelijke, totale overgave is ontspanning. Maar, het centrum van de Advaitaweg is wel Inzicht. Het is niet zomaar een ontspanning zonder inzicht. Het gaat hierbij om het inzien wat de werkelijkheid is: a-dvaita. Iedereen glijdt wel in een droomloze slaap met een volledige ontspanning, zonder hier wat van te leren. Het inzichtselement geeft een blijvende realisatie.

Jouw uiteindelijke leraar was Nisargadatta. Heeft iedereen een leraar nodig?
In het algemeen kan je daar niets over zeggen. In de praktijk blijkt dat vrijwel iedereen voor het uiteindelijke wel een leraar nodig heeft. Je ziet bij vrijwel alle leraren die een bevrijde staat gerealiseerd hebben, dat zij hun een leraar onmisbaar vonden.

Omdat men zonder leraar soms zou kunnen denken: ‘dat is het’, terwijl een gerealiseerde leraar zou laten zien wat er nog mist, hoe minuscuul ook?
Ja, dat is zo. Dat is de crux. Iedereen heeft verlichtingsmomenten. Soms blijven deze min of meer en denkt men: ‘Hé, dit is het’. Maar, het zal moeten blijken dat er werkelijk honderd procent bevrijding is in alle aspecten. Daarvoor blijkt toch haast altijd wel een leraar nodig te zijn

Vanaf ’74 gaf je wijsgerige antropologie op de Erasmus Universiteit, en vanaf ’78 tot heden Niet-westerse Filosofie. Dit laatste als een van de weinigen in Nederland op universitair niveau. Hierdoor hebben velen kennis kunnen nemen van oosterse filosofieën, zoals Advaita.
Na 30 jaar stop je op de Erasmus met het geven van colleges Filosofie en heb je als afscheid het boek ‘Verdwijnende Scheidingen’ geschreven. Waar gaat dat over?
Het boek bestaat uit artikelen over de aard van de filosofie: de existentiële, de spiritueel-praktische en de interculturele aspecten, maar het boek is verder vooral een toepassing van die filosofie op filosofische vragen, bijvoorbeeld wat is tijd, wat is waarnemen, wat is het lichaam, wat is de ander. In die behandeling krijg je dan de spirituele dimensie waarin de filosofische bespreking wordt doorgezet.

Ga je nog door met deze filosofische lessen op andere plaatsen, zoals  de cursus die momenteel al draait in Rotterdam ‘Inzicht in de eigen geest’?
In september begint hier op het Advaita Centrum te Gouda een cursus ‘Wat is Advaita?’ Het gaat hierbij om kennis te krijgen van de essentie en van de tradities van advaita. natuurlijk van de Advaita Vedanta, maar ook van de non-dualistische onderdelen van het boeddhisme, de soefitraditie, het daoïsme en de christelijke mystiek. Informatie is te vinden op de website. [Zie onderaan.]

We zien nu een nieuwe generatie die, doordat ze teveel keuzes kunnen maken uit studies, landen, religies enzovoort, het overzicht kwijtraken. Uit angst voor een verkeerde keuze kiezen ze ‘nergens’ voor. Toch zoeken ze ‘iets’. Ze zoeken naar geluk buiten zichzelf en gebruiken dan allerlei genotsmiddelen. Als ze het geluk niet vinden raken ze depressief. Er is zoveel aanbod, ook in spirituele opzichten.
Waarom zou Advaita kunnen helpen in het dagelijkse leven en waarom zou de jeugd hier specifiek voor kunnen kiezen in plaats van de andere 10.000 mogelijkheden?
Als niets meer vaststaat ontstaat er bij veel mensen de behoefte om verder te gaan kijken. Vragen komen op: wat wil ik nu eigenlijk in het leven, hoe zit het nu eigenlijk met de wereld, wie ben ik, wat is nu eigenlijk werkelijkheid. Er bestaan allerlei tradities die een antwoord op deze vragen geven. In de Advaitatraditie gaat het ook om deze vragen die gesteld worden in de Upanishaden. Maar, de weg die gewezen wordt is om die vragen heel bewust zelf te gaan onderzoeken. Bijvoorbeeld bij het bewust onderzoeken van de vraag: ‘Wie ben ik’ ga je precies kijken hoe het zit met je lichaam, met je gevoel, met je geest. Het blijkt dat je niet specifiek een van deze dingen bent. Dan krijg je een automatische beweging die leidt in de richting: Ik ben alles en niets speciaals. Dan is er een sfeer van zelf-zijn waarin het bewustzijn samenvalt met alles. Dat is de kern van Advaita. De benadering is totaal niet dogmatisch, alles blijft open. Juist mensen die verder vragen dan de dogma’s of vormen die van buiten gesteld worden, komen vanzelf op de Advaitaweg terecht.

Maar voor jeugd is het moeilijk hiermee contact te krijgen. Er bestaat vrijwel niets voor hen op dit gebied. Zou het mogelijk zijn dat zij er van jongs af aan al kennis van krijgen, zodat ze niet eerst al het leed moeten doorstaan dat wij hebben gehad?
Dat zou prachtig zijn. Voor de jeugd zou het uitstekend zijn wanneer de Advaitabenadering wordt toegespitst op verschillende leeftijdsgroepen.

‘Advaita is mij te zweverig’ hoor je soms zeggen.
De lijn die wordt aangewezen in Advaita heeft te maken met de eigen concrete ervaring. Daar is niets zweverigs bij. Gewezen wordt op concrete ervaringen die iedereen wel eens heeft, bijvoorbeeld van een diepe ontspanning of van een situatie heerlijk vrij te zijn in de natuur, of wakker worden vanuit een non-duale slaap. De belangrijkste observatie kan iedereen doen: ‘Er is een duidelijke sfeer zonder scheidingen die ik zeer hoog waardeer’.
 
Er zijn allerlei omstandigheden in de wereld die steeds veranderen, en daarin zijn steeds wisselende standpunten. Zou je dát eigenlijk zweverig kunnen noemen?
De meeste mensen zijn zich niet duidelijk bewust van de eigen situatie, terwijl deze op alle mogelijke manieren verandert en fluctueert. Ja, je zou dit zweverig moeten noemen. Mensen hollen achter allerlei ideeën aan en willen van alles. Zijn worden bepaald door vage en veranderlijke ideeën en concepten. Dat kleurt hun eigen ervaring. Nee, het gaat werkelijk om heel nuchter te zijn, om helder te zijn en alles helder vast te stellen.

Woorden, ze kwamen hier voorbij. Vanuit welk standpunt je ook iets ziet, zolang er een standpunt is, is er geen oplossing. Wat is er nog te zeggen zodat dit verhaal voor iedereen oplost en er tegelijkertijd ook mag zijn?
De kern van Advaita is dat er niets is dat afsluit. Dat geldt ook voor de woorden en ook voor dit interview.

Nisargadatta zei: ‘Bij absoluut verschil is er geen ervaring. Bij absolute eenheid is er ook geen ervaring’
Douwe Tiemersma: In de tussenwereld van het leven is er de non-dualiteit waarin er een zekere vorm van ervaring is terwijl ook de eenheid blijft.

(Pia de Blok)