2-27 Word je bewust van je conditioneringen waarin je vast zit en wees vrij

jaargang 2 nr. 27 (24 september 2001)

Nieuws

2e Advaita Symposium De ander en ik - Eenheid en scheiding
Na veel tegenslagen is dan eindelijk de symposiumwebsite op het EUR-netwerk klaar. Ga er maar eens kijken: www.eur.nl/fw. Opgave is nog steeds mogelijk: 010-4088963, of advaita@fwb.eur.nl
Ook de nieuwe opzet van website www.advaitacentrum.nl nadert zijn voltooiing.
De uitgave van de boekjes van studenten in de serie Ad Interim loopt vertraging op door het vele werk dat voor het symposium nodig is. Maar, het komt nog.

Lijden en bewustzijn

Deze rubriek is een tijd niet verschenen, maar de gebeurtenissen in de laatste weken maken een nieuwe aflevering bijzonder relevant. Veel is over de aanslagen geschreven, zinnig en onzinnig. Hier geef ik alleen een paar punten weer, die ik vorige week woensdagavond op de advaita-avond naar voren heb gebracht.
De hele serie acties en reacties gaan door, door een bewustzijnsvernauwing bij de betrokkenen. Is er niet een ononderbroken serie van handelingen die reacties bij anderen uitlokken en die op hun beurt weer reacties geven? 'Met terroristen moet je niet onderhandelen', 'We zullen ze uitroken'. Zo gaat de spiraal van geweld door. Ja, het is begrijpelijk, maar niet creatief probleemoplossend. Het is begrijpelijk. Mensen krijgen een fundamentele schok als hun bestaansveiligheid ineens niet meer bestaat. Psychisch wordt het vreselijke op afstand gehouden. De ellende is altijd ver weg. Maar, dit psychisch verdedigingsmechansime werkt niet meer als de bom dichtbij ontploft - ook ik had het slachtoffer kunnen zijn; mijn werkelijkheid, mijn leven is niet onaantastbaar. Maar is zo'n bewustzijnswerkelijkheid niet het gevolg van een bewustzijnsvernauwing? Men probeert zich voor het idee van mogelijke aanvallen, vergankelijkheid en dood af te sluiten ('Wij hebben het tenminse goed'). Als deze zich op harde wijze aandienen, verschijnt de angst, die de weggedrukte bron van de afsluiting was, des te schrijnender. Vooral als dit in een groep of natie algemeen wordt ervaren, wordt de massaneurose (verdringing, angst en inadequate reactie) overduidelijk.
In dit psychische en sociale mechanisme is geen vrijheid; de mensen gaan onherroepelijk mee in de ellende. Arjuna ziet Vishnu als de god van de vernietiging. Hij is de god die het leven onderhoudt, maar de mensen gooien zich zelf in de vernietigende muilen (Bhavadgita hoofdstuk 11). Waarom? Omdat ze niet anders kunnen. Zo gaat de kringloop van lijden door. Kan Bush anders reageren dan hij deed? Nee, gezien zijn achtergrond en plaats; nee, gezien zijn politieke afhankelijkheid. Kunnen de terroristen anders? Nee, gezien hun achtergrond en plaats; nee, gezien hun afhankelijkheid. Zo zijn mensen gevangen in hun gegeven patronen van actie en reactie.
Het is duidelijk. Creatieve mogelijkheden ontstaan alleen als de eigen conditionering wordt doorbroken door inzicht. Een voorbeeld hiervan was Nelson Mandela, die zag dat je niet door wraak onoplosbaar geachte tegenstellingen wist te overwinnen. Deze sfeer van het Goede is altijd aanwezig. Als de ruimte van het grote bewust-zijn er is, is het er op een manifeste wijze. Dan spreekt men van wonderen, omdat men geloofde in het standaardpatroon van actie-reactie en toch ziet dat het Goede zich kan realiseren. Zelfs als mensen verdwaasd in hun 'redelijkheid' doorgaan, kan de sfeer van het Goede duidelijk blijven bestaan voor degene die daarin zijn of haar zwaartepunt heeft.

Meditatie

Een tekst van Vinod over meditatie staat in de bijlage. Het is een stuk voor OHM-Vani, het omroepblad van Organisatie Hindoe Media.

Bijlage

Meditatie: reis zonder doel?
Vinod Bhagwandin

‘Leren mediteren is de mooiste gift die je jezelf in dit leven kunt geven. Alleen door meditatie kun je de reis ondernemen om je ware natuur te ontdekken, en op die manier de stabiliteit en het vertrouwen vinden die je nodig hebt om goed te leven en goed te sterven. Meditatie is de weg naar verlichting.’ Dit schrijft de boeddhistische meester Sogyal Rinpoche in zijn boek Dagend inzicht. Als zijn woorden waar zijn, dan is meditatie iets wat zeker de moeite waard is om eens nader te bekijken. Want het belooft niet niks: de mooiste gift ter wereld, een ongetwijfeld (ont)spannende reis, het ontdekken van je ware natuur, stabiliteit, vertrouwen, een goed leven en een goed sterven. Kortom: meditatie is een middel dat je verlichting kan schenken van alle zwaarte en al het zwarte in je eigen leven. Is er iemand die dat niet zou willen? Belangrijk wordt dan vervolgens het leren mediteren en dus ook wat mediteren nu precies is.

Wie hierop een antwoord zoekt, zal er al gauw achterkomen dat er ontelbare meditatiemethoden en ideeën over meditatie bestaan. Elke omschrijving van meditatie is slechts een beperkte keuze en doet geen recht aan de verscheidenheid van technieken en opvattingen die overal ter wereld in talloze eeuwenoude of juist eigentijdse tradities en scholen zijn ontwikkeld. Toch lijken ze zich allemaal te verenigen in het doel zoals Sogyal dat omschrijft: een ontdekkingsreis naar inzicht in je ware natuur, waardoor je een goed leven kunt leiden en de verlichting kunt realiseren. Wat dan waar en goed en verlichting is, zul je uiteindelijk alleen zelf kunnen ervaren: een authentieke leraar kan behulpzaam en zelfs noodzakelijk blijken, maar ten diepste moet je serieus, vastberaden en met enig vertrouwen op een goede afloop op reis gaan en het zelf proberen te realiseren – al dan niet met vallen en opstaan.

Door de afwezigheid van vaststaande en voorafgaande invullingen van wat waar, goed en verlichting is, wordt meditatie eigenlijk een reis zonder doel, zoals een andere grote Tibetaans-boeddhistische meester, Chögyam Trungpa, in zijn gelijknamige boek lijkt te stellen. Meditatie is dan een eindeloze activiteit, waarbij je als een reiziger voortdurend je ogen en je hart open moet houden voor elke situatie die zich aan je voordoet tijdens jouw reis.

Mijn eigen reis begon ik slaapdronken en rillend van de kou om zes uur ‘s ochtends op een van de laatste dagen van 1998, tijdens een meditatieworkshop in de Osho Deepam, een spirituele commune vlakbij Nijmegen. De Indiase goeroe Osho, beter bekend onder zijn voormalige naam Bhagwan Shree Rajneesh, is behalve om zijn paradoxale uitspraken en royale uitspattingen roemrucht geworden door een meditatietechniek die hij zelf had ontwikkeld: dynamische of chaotische meditatie. Nieuwsgierig geworden door alle lyrische verhalen over deze bijzondere meditatie, wilde ik dit dolgraag zelf eens ervaren. Zo kwam het dat ik tijdens mijn driedaagse verblijf in de Deepam elke ochtend voor zessen opstond om tijdig in de meditatiezaal aanwezig te zijn, want de dynamic meditation moet je bij voorkeur in alle vroegte, in ongewassen staat en met een nuchtere geest en maag doen.

De dynamic bestaat uit vier stadia van elk tien minuten: eerst het stadium van chaotisch ademen: diep, snel en krachtig ademen zonder enig ritme - wat een verschil met de beheerste ademhaling in de pranayama-yoga! Vervolgens de heerlijk krankzinnige fase van de katharsis: het ontladen (schreeuwen, dansen, krijsen, huilen, springen, lachen) van alles wat er maar in je opkomt. Daarna is er het stadium van het uiten middels de klank of mantra ‘Hoe’. De vierde en laatste fase bestaat uit een volstrekt niets doen, zelfs niet kuchen: alleen maar een stil gadeslaan met je totale aandacht van alles wat er gebeurt in je binnen- en buitenwereld. Dynamische meditatie was fantastisch om te doen: telkens weer voelde ik me daarna diep gereinigd, uiterst vitaal en levenslustig – ondanks het vroege uur en de barre winterse kou. Maar na mijn verblijf in de Osho Deepam merkte ik tot mijn spijt dat het heerlijke, verruimende effect ervan na verloop van tijd vrijwel geheel wegebte, nu ik de dynamic niet meer elke ochtend kon uitvoeren. Meditatie is volgens Osho/Bhagwan een kunst: de kunst van innerlijke extase. En wie die kunst niet regelmatig beoefent, zal haar snel verleren en de wezenlijke transformatie die het beoogt op zijn buik kunnen schrijven.

Op mijn ontdekkingsreis ontmoette ik ook de door Bhagwan zeer geëerde Jiddu Krishnamurti. Volgens deze strenge anti-goeroe is er geen enkele methode of techniek die je tot meditatie kan leiden. ‘Als je besluit te gaan mediteren, zal het geen meditatie zijn’, beweert Krishnamurti in zijn diepzinnige boekje getiteld Meditaties. En: ‘Meditatie is niet iets dat los staat van het alledaagse leven: trek je niet terug in een hoek van de kamer om tien minuten te mediteren, en er letterlijk en figuurlijk als een slager weer uit te voorschijn te komen.’ Ook zegt hij: ‘Meditatie is geen middel tot een doel. Zij is zowel middel als doel tegelijk.’ Krishnamurti was mij te streng en ‘te leeg’. Hij laat je geheel met lege handen staan, zonder je ook maar een begin van een methode of opstapje te gunnen.

Eenzelfde boodschap, maar dan veel vriendelijker en meer praktisch, vond ik bij de Vietnamese boeddhist Thich Nhat Hanh. Ook hij meent dat mediteren is datgene wat je doet, zo aandachtig mogelijk te doen. En aandachtig kun je zijn op ieder moment, op iedere plek bij iedere handeling, of dat nou bij de afwas is of, zoals ik hem in levende lijve op een ontroerende manier zag doen tijdens een massale bijeenkomst in Den Haag, bij het drinken van een glaasje water. Wat Krishnamurti keuzeloos gewaarzijn noemt, heet bij Thich bewuste aandacht. Laatstgenoemde is echter wel bereid om oefeningen en methodes toe te staan, sterker nog, hij stelt ze zelf zorgvuldig samen en reikt ze je geduldig aan.

Mijn nieuwsgierige verkenningen van het weidse meditatieve landschap voerden mij verder naar enkele workshops verzorgd door de inspirerende en humorvolle sankhya-yoga-leraar Swami Veda Bharati, waarbij tijdens sommige meditaties gebruik werd gemaakt van visualisatietechnieken. Zo moest je je voorstellen dat er op de golfbewegingen van je adem er schitterend blauw licht van top tot teen door je lichaam spoelde. Ik kon indringend de vitaliserende kracht van deze techniek constateren. Daarna las en hoorde ik over Vipassana- en Zen-meditatie, maar beide technieken vond ik te intellectueel, rigide of vermoeiend, hoe waardevol ze ook mogen zijn voor anderen. Methodes waarbij er eindeloos mantra’s worden gereciteerd – zoals bij de Hare Krishna’s – of waarbij er allerlei New-Agepoespas omheen zat, waren ook niet aan mij besteed.

Uiteindelijk heb ik anderhalf jaar een meditatiemethode van de Tibetaanse Shambhala-traditie gevolgd. Een heel eenvoudige en ‘lege’, bijna Zen-achtige methode van meditatief zitten en lopen waarbij je je ogen openhoudt en daarmee ‘in de wereld’ blijft, in tegenstelling tot methodes waarbij je je ogen sluit. Hierin sprak mij het totale gebrek aan van wat ik persoonlijk – zoals bleek uit mijn eerdere ervaringen – als overbodige ballast ervoer: mantra’s, visualisaties, muziek of spirituele dogma’s.

Gedurende deze periode van overal rondkijken, mediteren en lezen over meditatie, kwam ik steeds vaker in aanraking met Douwe Tiemersma, een leraar in de oude Indiase traditie van de Advaita Vedanta: de weg van het zich ontplooiende inzicht (jnana-yoga) in de non-dualiteit van alle tegenstellingen. Deze visie sprak mij vanwege de eenvoud, helderheid en openheid zeer aan. Het volgende stapje op mijn reis is nu om deze Upanishadische inzichtsweg ervaringsmatig te verdiepen door middel van meditatie volgens deze traditie van het radicale zelfonderzoek: immers, meditatie is toch vóór alles een zelf ervaren.

Ik heb het al gezegd, meditatie is er in alle soorten en maten, in tradities uit oost, west, noord en zuid, en je kunt terecht bij duizend-en-één levende en dode leraren. Iedereen die deze ‘mooiste gift aan jezelf’ van zichzelf wil ontvangen, kan niet anders dan met wat basisvertrouwen zijn eigen reis bij zichzelf boeken. Hoe kronkelig of rechtlijnig je weg ook is, je eigen leraar zal jou vinden: of deze zich nou binnen of buiten jezelf bevindt. En waar je reis je ook naartoe mag leiden, meditatie is in ieder geval, zoals Sogyal zegt: ‘de geest thuisbrengen’.

Rotterdam, 4 september 2001