6-7 Elk afscheid is een sterven, maar het zelf-zijn vermindert niet

Het was een boeiende en feestelijke dag, de dag van het afscheidssymposium op de Erasmus Universiteit. De presentaties en gesprekken waren boeiend, gezien de bijdrage die zij leverden aan de ‘kruisbestuiving’ van Oost en West. Bij Uitgeverij Asoka komt in de herfst het boek met de teksten uit. De dag was erg feestelijk door de grote opkomst van mensen vanuit allerlei kringen, de prachtige zaal, de vriendelijke woorden ter afscheid. Het afscheid? Ach, ik verwees in mijn praatje naar de amputaties. Zij doen pijn, maar alleen de materiële vormen verdwijnen. Zo is elk afscheid letterlijk een stuk sterven, maar het zelf-zijn vermindert niet. Het is in dat bewust-zelf-zijn zonder specifieke identificatie dat de vormen van het zelf-zijn opkomen en weer verdwijnen.

De vraag hoe het nu zit met doen en niet-doen, met vrije keuze en bepaald-zijn blijft de gemoederen bezighouden. Het plaatje links gebruikte ik in de jaren ’70 bij de colleges Filosofie van de geneeskunde. Het is een advertentie uit het artsenblad Medisch Contact voor een stof duphaston die het hormonale stelsel beïnvloedt. De onderliggende gedachte is dat mensen bepaald worden door hormonen en speciaal door de balans tussen de hormonen. Dat is echter niet het enige dat een analyse van de advertentie oplevert, want direct is er dan de vaststelling dat wij blijkbaar via chemische middelen (duphaston) onszelf kunnen beïnvloeden. Wie zijn we dan zelf, de marionet of de marionettenspeler? Blijkbaar beide – maar nog meer: ook degene die beide ziet, die de advertentie ziet. Een specifieke identificatie met de marionet is dus niet voor de hand liggend, evenmin met die met de marionettenspeler. De eigen situatie blijft fundamenteel open.

Dit stukje onderwijs kwam weer boven naar aanleiding van een plaatje dat ik laatst ontving (plaatje rechts, geschilderd door Kees van den Bergh, website www.atelier11.info). De titel is ‘Regie’. Ook hier wordt de vraag gesteld wie de regie van het leven in handen heeft. Ook bij dit plaatje: ga de vraag naar de regie niet meer dichtstoppen door een antwoord. Elke poging om een koan te beantwoorden is fout.

Als aanvulling geef ik nog een stukje uit een brief die ik net schreef aan iemand die moeite heeft met het doen-niet-doen.
‘Bewust-zijn is geen activiteit, het is je eigen zijnswijze. Moeiteloos ben je er als de lichte bewustzijnsruimte waarin dingen zichtbaar worden.
Zo ben je ook moeiteloos alles wat zichtbaar wordt: het zijn, alles. Wat daarin plaatsvindt gaat vanzelf, inclusief de dingen die met 'jou' hebben te maken. 'Jij' kan wel het idee hebben dat je dingen doet, maar Jij bent alles en doet niets. Laat dus het gebeuren maar gaan.
In dat onbeperkte zijn-bewust-zijn is er ook het bovenpersoonlijke vreugde-zijn.
Je bent al bewust op het boven-persoonlijke niveau. Blijf daar maar moeiteloos en laat alles maar gaan zoals het gaat in volledige ontspanning.