Boekbespreking : Non-dualiteit – de grondeloze openheid van Douwe Tiemersma
In: Ohm-Vani -15 nr. 2 (april-juli 2009), pag. 12-14
Niet alleen voor een goed begrip van de kern van de Indiase religie en voor het eigen spirituele pad is dit een belangrijk boek. Ook voor degenen die een beter inzicht willen krijgen in de dieperliggende oorzaken van de problemen in de relaties tussen mensen is dit een waardevol en nuttig boek. Uit iedere bladzijde spreekt de overtuiging dat deze problemen oplosbaar zijn als men de moed heeft alle ideeën en vooronderstelligen omtrent zichzelf en de wereld onder ogen te zien. De overtuiging waar we het meest aan gehecht zijn is de zekerheid dat we menen te weten wie we zijn. We menen zeker te weten dat we een op zichzelf staand individu zijn, dat hoogstens door middel van al dan niet toevallige en tijdelijke relaties met andere individuen en de wereld verbonden is. Dit boek ondermijnt deze zekerheid en wil ons tot het inzicht voeren dat alles in feite ‘a-dvaita’, ‘non-duaal’, ‘niet-twee’ is.
In dit boek wordt een zeer divers boeket van stimulansen en hulpmiddelen aangereikt om deze eenheid te ervaren. Het is geen filosofische verhandeling, maar een voortdurende uitnodiging om zelf op onderzoek uit te gaan. Deze uitnodigingen zijn vervat in teksten van zeer verschillende aard: verslagen van inleidingen en gesprekken, korte poëtische stukjes, autobiografisch materiaal, het door Douwe Tiemersma geschreven voorwoord van Nisagardatta’s ‘I am That’, artikelen en interviews, een bespreking van verzen uit de Drig-drishya-viveka en geleide meditaties. Voor deze losse opzet van het boek met een verscheidenheid aan teksten is gekozen om op meerdere manieren en vanuit verschillende invalshoeken het onderwerp te belichten. Ondanks deze diversiteit aan teksten kent dit boek toch een heldere en duidelijke structuur.
In het eerste hoofdstuk wordt een eerste aanduiding van non-duale openheid gegeven. De woorden non-dualiteit en openheid worden hierbij afwisselend gebruikt om naar Dat te verwijzen wat je ten diepste zelf bent. Gedeeltelijk is er een argumentatie op mentaal niveau om te laten zien dat non-dualiteit de ultieme werkelijkheid is, maar het zelf ervaren van het wegvallen van alle scheidingen is het uiteindelijke doel en het jezelf vastklampen aan kennis op mentaal niveau kan hierbij een obstakel vormen. Wat zowel jij als je medemensen werkelijk zijn manifesteert zich als je al je ideeën en identificaties loslaat. In een kort poëtisch stukje wordt het als volgt onder woorden gebracht:
Jij bent, ik ben dat licht,
licht dat overal zijn centrum heeft;
universeel stralen wij van binnenuit
onbeperkt de rijkdom
van het kleurenspel,
zolang het doorgaat.
In het Advaita onderricht is het doorgeven van eigen ervaringen van de leraar altijd een belangrijk onderdeel geweest. Niet dat aan dit autobiografische materiaal een blauwdruk ontleend kan worden hoe men verlichting kan bereiken, maar in de hoop dat de leerling in diepere lagen van zichzelf nieuwe mogelijkheden gaat ontdekken. Daartoe doet Douwe Tiemersma verslag van diverse jeugdervaringen, zijn ontdekking van hatha yoga en zijn ervaringen met bhakti yoga en jnana yoga. Via Wolter Keers krijgt hij het boek ‘I am That’ van Sri Nisargadatta Maharaj in handen en hij wist meteen: naar hem moet ik toe. Gedurende zijn contacten met Nisargadatta vindt er een doorbraak plaats naar een ‘staat’ waarvan gezegd wordt dat er weinig over valt te zeggen, omdat de dualiteit van kenner en gekende is weggevallen. Toch is er een weten van deze ‘staat’.
Elke willekeurige gebeurtenis kan de alledaagse wereld openbreken en laten zien dat de wereld eigenlijk een oneindige diepte heeft. Een diepte waarin alle scheidingen en tegenstellingen wegvallen. In de Veda’s werd dit oorspronkelijke, dat de grondslag van alles is, Brahman genoemd. In de Advaita traditie wordt daarbij onderscheid gemaakt tussen Saguna Brahman, Brahman met eigenschappen, en Nirguna Brahman, Brahman zonder eigenschappen. Ondanks dat Nirguna Brahman onkenbaar is, hebben we er toch een besef van. Elke invulling met beelden en begrippen zou dualiteit aanbrengen in iets dat wezenlijk non-dualiteit is.
Op dezelfde wijze als de buitenwereld onderzocht kan worden, kan men ook de blik naar binnen richten voor een radicaal zelfonderzoek. Zelfkennis ontstaat wanneer je je bewust bent van je acties en reacties in verschillende situaties, maar bij een radicaal zelfonderzoek wordt dit onderzoek voortgezet tot de wortels van je bestaan zijn blootgelegd. De openingsregels van de Kena Upanishad brengen richting en onderwerp van dit zelfonderzoek nauwkeurig onder woorden:
Door wie gedreven en gericht vliegt de geest naar zijn objecten?
Door wie samengevoegd gaat de oorspronkelijke levenskracht aan het werk?
Door wie gewild spreken mensen woorden uit?
Welke godheid richt ogen en oren?
Dit zelfonderzoek kan zover worden doorgevoerd dat zelfs het laatste standpunt van het ik losgelaten moet worden. Pas dan kan het inzicht doorbreken dat je identificatie met dit beperkte ik een illusie was en dat de innerlijk ervaren non-dualiteit en de uitwendig aangetroffen non-dualiteit identiek zijn : Atman = Brahman.
Dit boek wil een hulpmiddel zijn bij de bewuste herkenning van non-dualiteit en bij de uiteindelijke realisatie dat deze non-dualiteit de dragende grond van zowel mens als kosmos is. Wie de behoefte en de moed heeft om te onderzoeken of zijn huidige meningen omtrent zichzelf en de wereld wel correct zijn vindt in dit boek een overvloed aan welkome handreikingen. In alle regels van dit boek is de uitnodiging vervat om langere tijd op meer meditatieve wijze bij een kort stukje tekst stil te blijven staan. Misschien is het volgende stukje tekst uit dit boek al voldoende voor het doorbreken van het inzicht dat het zelf-zijn van jezelf samen blijkt te vallen met het zelf-zijn van al je medemensen:
Brahman is niet dit en niet dat.
Brahman is het zelf van alles.
Het is het zelf van mij.
Zelf ben ik het zelf van alles.
Zelf ben ik niet dit en niet dat.
Jan Coppens
