3-9 In de stilte vindt er een omkering plaats

Er is dit keer weinig nieuws te vermelden. In de kalender staan de bijeenkomsten vermeld. Naast de reguliere avonden in Gouda zijn dat ook satsangs zondag in Heerenveen en volgende week donderdag in Rotterdam.
In deze aflevering van Advaita Post staat een tekst uit 1981. Ik geloof niet dat er erg veel veranderd is sinds die tijd. Het is blijkbaar nodig steeds hetzelfde opnieuw te zeggen, hoewel de waarheid eenvoudig is. Verder is er een bijlage met een reactie op een ingezonden brief over een verslag van het symposium ‘Verknipt of verlicht’ in Koörddanser. Iemand die niet op het symposium is geweest, vindt het nodig laatdunkend te reageren op wat gezegd zou zijn. Ten slotte is er als bijlage een brief van Frank (Cal.) met een kort antwoord van mij. De brief is ook voor anderen de moeite van het lezen waard. Er wordt gesproken over energetische ervaringen, samadhi en het niets kunnen doen aan het doorbreken van verlichting. Er staat ook een mooie zen-uitspraak in:

Sitting quietly doing nothing
Spring comes and the grass grows by itself.

Dat de lente vanzelf komt en alles opnieuw gaat groeien en bloeien, ervaren we deze dagen ook. Het is als een genade dat dit gebeurt, in het geheel waarin ook het eigen leven is opgenomen.

Tekst

Uit een gesprek te Gouda - 4 maart 1981
met Douwe Tiemersma

(Na een stilte)

DT: In het algemeen is het belangrijk om met een stilte te beginnen. Wanneer het goed is vindt hierbij een omkering plaats van de alledaagse situatie. Hierin ben je naar buiten gekeerd, ben je gericht op allerlei zaken, die je belangrijk vindt, die anderen belangrijk vinden. Steeds is er een gerichtheid van binnen naar buiten. Vanuit het centrum worden allerlei lijntjes met haakjes uitgegooid naar de wereld. Zo kom je vast te zitten. Maar er gebeurt meer bij de beweging van binnen naar buiten. De beweging, de gerichtheid, maakt zelf de wereld. Hierdoor maak je je een wereld die als werkelijk wordt gedacht en ervaren. Je ondergaat dan allerlei invloeden die van de wereld naar het centrum terugkeren. In eerste instantie schep je de wereld waaraan je vastzit, in tweede instantie denk je dat een werkelijke wereld je beïnvloedt. Wanneer je rustig zit kun je je gemakkelijk bewust worden van deze hele situatie, dit hele proces; bewust van de wereld en van jezelf in de wereld: bewust van je gezichtszintuig en de overeenkomstige zichtbare wereld, bewust van je gehoorszintuig en de overeenkomstige wereld van de geluiden, enzovoorts. Wees vooral bewust van jezelf als centrum van al die stralen die naar de wereld gaan en vanuit de wereld op je af komen. Dat centrum is het ego, de plaats waar alle lijnen zich kruisen. Wees je je daar bewust van. Dan verschijnt de hele wereld, het lichaam en het ego in het bewustzijn. Dat is een heel belangrijk beginpunt om verder te komen: dat er geen objectieve, geprojecteerde wereld meer is, maar dat alles gezien wordt in de ruimte van het bewustzijn, dat jezelf bent. Dat kun je gaan beseffen dat je degene bent die zich van dat alles bewust is, dat je onbeperkt bewustzijn bent. Vraag je je af: ‘Wat ben ik, nu ik me helemaal heb teruggetrokken?’. Je bent dan niet meer het ikje als kruispunt van de relaties, want je ziet het allemaal gebeuren. Je ziet hoe alles zich afspeelt, lichamelijk, emotioneel, geestelijk. Je kan er een verhaal over vertellen. Wanneer je je er niet van bewust zou zijn, kun je dit niet. Wanneer je er een verhaal over kunt vertellen is het iets objectiefs, en wanneer het iets objectiefs is ben je het zelf niet. Dan kun je het pakken veranderen. Je kunt er iemand anders bij roepen en zeggen: ‘Moet je eens kijken daar. Kijk eens wat zich daar afspeelt’. Eigenlijk is deze situatie er erg vaak. Wanneer je andere mensen verantwoordelijk stelt voor hun daden, houdt dit in, dat ze ook iets anders hadden kunnen doen, dat ze met oude gewoonten hadden kunnen breken. Hoe kun je dat? Wanneer er vrijheid is ten aanzien van het eigen gedrag, van wat zich normaal afspeelt. Buiten zeer speciale gevallen wordt men verondersteld het gedrag te kiezen, waar dat nodig is te veranderen. Hoewel het vaak niet zo afstandelijk toegaat, is er toch een stuk vrijheid van keuze. Je gaat niet op in het leven, in de wereld. Je kunt het lichaam zien functioneren en gebruiken als een instrument. Word je dan bewust van jezelf als vrijheid. Het eerste vind je ook in het Westerse denken. Deze volgende stap niet of nauwelijks. Je bent jezelf als bewust-zijn. Besef dat werkelijk. Dan heb je je zwaartepunt van jezelf verlegd van de plaats vlak achter je ogen, als snijpunt van de relaties met de wereld, gedoken in het lichaam om allerlei dingen te gaan doen, naar achteren, naar binnen, of hoe je het ook wilt aangeven, vrij van dat beperkte gebied. Vanuit de wereld waar van alles gedaan wordt, waargenomen en gedacht wordt, de wereld van spanningen en gerichtheden, naar de vrijheid. Daarin is ook de beperkte wereld wel in opgenomen, maar in eerste instantie is er de afstand, het loslaten. Dan ga je alles in het bewustzijn zien, in het ik-ben. Dan pas ben je jezelf, waarin alles gebeurt: bewust-zelf-zijn.
Zie jij dit ook zo?

Bezoeker: Nee, nog niet. Het verleggen van het zwaartepunt vind ik een heel moeilijke zaak.
DT: Af en toe gebeurt het wel. Wanneer je in je herinnering teruggaat.

Bez.: Ja, misschien wel, maar het is voor mij nog niet duidelijk. Wanneer je in alle rust en stilte zit lukt het wel aardig, maar word je weer geconfronteerd met de wereld, dan komen al die oude dingen weer terug.
DT: Wanneer je zegt: wanneer ik rustig zit lukt het aardig, moet je toch de betekenis van de woorden enigszins herkennen.

Bez.: Jazeker. Ik kan het alleen niet toepassen.
DT: Af en toe blijkbaar wel enigszins en dan moet het steeds weer lukken. Je weet waar het in eerste instantie om gaat. Wanneer je je er steeds weer gedurende de werkdag, in de week, op richt wordt het steeds meer werkelijk. Dat is de enige weg. Dat is de meditatie: dat hele proces van inkeer in jezelf, het beseffen van jezelf, de rest laten ontspannen, laten wegvloeien, terwijl je helder, bewust blijft, zonder vorm. Zo alles in het bewustzijn gaan zien. Dat moet je steeds weer opnieuw beoefenen. Steeds maar weer de oude gerichtheden op de wereld doorbreken, de wereld niet meer groot en objectief zien, de wereld waarin van alles zo belangrijk is; niet meer in je handen en benen, in je lichaam opgesloten zitten. Oh, de wereld kan zo groot zijn en hard op je af komen. En het ik is zo klein. Maar zie, dat je zelf de wereld hebt opgeblazen en hard hebt gemaakt. Dan valt er heel wat weg.

Bez.: Dan valt er heel wat weg, maar bij mij is er de angst voor dreiging, geweld.
DT: Daar heeft iedereen mee te maken, vroeg of laat; al is het uiteindelijk de concrete dood. Het kan op je af komen, levensgroot. Maar laat dat nu eens werkelijk komen. Breng de moed op om het te laten gebeuren. De bewustwording van die hele situatie is dan erg gemakkelijk. Wanneer de bedreiging onafwendbaar is, ga je tot jezelf inkeren en ontstaat er de scheiding van jezelf en het ego dat wordt aangevallen. Haast automatisch krijg je de juiste beweging, wanneer je werkelijk de hele zaak accepteert Wanneer de bedreiging werkelijk onafwendbaar is, moét je het accepteren. En als je helder blijft, wordt je ervan bevrijd. De grenzen vallen weg en er is nog alleen bewustzijn, waarin dan misschien wel wat gebeurt. Vroeg of laat komt die situatie: óf in de nauwe begrenzingen blijven met geweldige angsten en spanningen, óf alles accepteren en bewust vrij-zijn. Daarom gaat het en dat kan hier en nu komen. Dat is de diepte van yoga. Zolang je vastzit in het ego blijven de spanningen. Door het gevaar op eigen niveau te bevechten versterk je het, wordt het steeds groter. Maar doorzie het als geheel. De vijand schep je zelf, evenals het ikje. Wanneer je je ik kunt loslaten maakt het niet werkelijk meer uit wat er gebeurt op het niveau van het lichaam en de wereld. In de vrijheid blijkt dat, voor zover de wereld en het lichaam doordraaien, alles op de meest juiste wijze plaatsvindt. Moeilijkheden lossen zich als vanzelf op. Ze worden niet meer opgeblazen, omdat het ik zich er niet meer aan vasthecht. Alles wat nog moet gebeuren, gebeurt, ontspannen. Het zoekt de gemakkelijkste bedding om weg te stromen. De energieën werken zich nog uit, maar zonder spanningen. Het proces wordt niet meer verstoord, omdat een ik zich ermee bemoeit. Besef dat je als bewust-zijn onbegrensd bent.

Bez.: Hoe moet je nu omgaan met een ernstige zieke? Een vriendin van mij heeft zwaar kanker. Zij zit er helemaal in en heeft erge pijn. Als ik haar dit zou willen vertellen, zou ik hiermee niet bij haar kunnen aankomen. Dit zou geen adequate manier zijn om met haar te praten, omdat ze zo'n vreselijke pijn heeft.
DT: Dat hangt niet zo zeer van haar af als wel van jou. Moet je direct proberen het lijden van de wereld te verlichten? Ja, ook. Maar het belangrijkste hierbij is je eigen situatie zo ontspannen en helder mogelijk te laten worden, zodat het helpen vanzelf gaat. Wanneer er allerlei zaken zijn die vastzitten bij jezelf, wanneer je zelf bang bent voor de dood, merk je dat je die ander niet goed kunt helpen. Wanneer je zelf helemaal open bent, komen de woorden en handelingen die op dat ogenblik het meest geschikt zijn vanzelf. Richt je dus primair op je eigen openheid, dan komt alles wat nodig is vanzelf. Dat merken anderen heel duidelijk en daar hebben ze juist het meeste aan. Laat alles vanzelf komen en denk er niet over na.

Eerste bijlage

Voor Koörddanser, Rubriek: Respons, Repliek, Reactie
Verknipt of verlicht

De heer Dutrieux schrijft in de Koörddanser van maart jl. smalend over de stelling dat er een “dunne grens is tussen verlichtings-ervaringen en psychiatrische stoornissen”. Hij doet dat op grond van een symposiumverslag, wat altijd een risico in zich heeft. Hij begint al verkeerd door het verslag zelf niet goed te citeren. In het verslag staat, dat “soms” de scheidslijn dun is. Even later laat hij zelf zien dat er “zogenaamde psychotische perioden” kunnen voorkomen, “die ten dienste zouden kunnen staan van psychische integratie”. Ten tweede is er zowel in het verslag als op het symposium nooit gesproken over een dunne grens tussen verlichtingservaringen en psychiatrische stoornissen - die zijn verschillend -  maar over de gemeenschappelijke kenmerken van psychisch moeilijke perioden op een spirituele weg en de kansrijke perioden op de weg naar een psychose, of tussen psychotische perioden. Daarbij werd gewezen op het teboven komen van angst door vertrouwen, waarbij iemand nuttig kan zijn die die situatie(s) kent, daarvoor geen angst heeft en dit aan degene die angst heeft kan laten merken.
Douwe Tiemersma, Gouda

Tweede bijlage

Briefwisseling begin maart 2002
Van Frank aan Douwe

De ervaringen die ik ondergaan heb gedurende intensieve meditaties à la Mahasi Sayadaw waren als volgt. Het begon met ervaringen ondergaan gedurende een retreat in Oxford, Engeland onder U Janaka een meditation master van Rangoon, Burma. Gedurende een van mijn walking meditations werd ik plotseling gewaar dat het licht niet een steady stream was maar een aan en uit geval. Heel snel op elkaar volgend licht en geen licht. Elke keer dat ik het onderging duurde het een minuut of twee om te eindigen met mijn verbazing over het geval. Ik rapporteerde het toen in termen van een ontzaglijke versnelling in waarnemingen, veroorzaakt door het intensieve concentratievermogen. U Janaka scheen erg ingenomen te zijn over die ervaringen, maar ging er verder niet op in. Wat hij zei was: laat het voor wat het is en ga door met jouw meditaties. Een Burmese lady rapporteerde dat ze het ophalen van de voet, het voortbewegen en weer neerzetten niet als een vloeiende beweging waarnam maar als discrete bewegingen. Ook zij waarschijnlijk leed aan versnelde waarnemingen. Na mijn terugkeer in Amerika deed ik een andere retreat in Yucca Valley, CA. waar ik weer de zelfde ervaringen opdeed. Ik vond het maar vreemd.

Het tweede geval gebeurde gedurende een rains retreat in Barre, Mass. In de tweede maand van de retreat was ik bezig aan een metta (loving kindness) meditation in mijn kamer. Terwijl ik er zo mee bezig was, werd ik me plotseling bewust van een schokkend gevoel in mijn ruggengraat. Het begon in mijn stuitje en plantte zich voort in mijn ruggengraat helemaal tot in mijn schedel. En dit herhaalde zich. Schijnbaar belette mijn schedel het om wat het ook was mijn lichaam te verlaten. Het gevolg was dat mijn hoofd begon te gloeien. Mijn oren hadden het gevoel of ze in brand waren. Na een tijdje werd het minder en minder en hield het op. Wat het ook was, schijnbaar was het nog niet helemaal over. Ik bleef op mijn kussen zitten, toen plotseling tranen begonnen te vloeien uit mij samen geperste oogleden. Daarna onderging ik een gewaarwording alsof iemand mij met een zaklantaarn in mijn ogen scheen. Deze gewaarwording was zo intens dat ik mijn ogen open deed. Het was pikkedonker in mijn kamer. Ik deed mijn ogen weer dicht en bleef op mijn kussen zitten, toen ik plotseling door een ontzaggelijk gevoel van geluk, of meer een gevoel van complete well-being, werd overvallen. Dit beëindigde de ervaring. Het eerste gedeelte het gevoel van een of andere energiegolf in mijn ruggengraat liet me achter met een gevoel van verbijstering. Het vloeien van de tranen en daarna het gevoel van well-being schreef ik toe aan de metta meditation. Het constante dreunen in mijn geest van May all beings be happy, may all beings be peacefull, may all beings be free from suffering heeft waarschijnlijk gevoelens naar oren gebracht met voorgenoemde gevolgen. Mijn voorgangers legden het uit als een geval van kundalini, iets waar ik maar heel weinig van wist en daarom maar liet voor wat het was. Ik bleef echter achter met een gevoel van verbijstering en vroeg me af wat het allemaal te betekenen had.

Het derde geval begon gedurende een dag lang session met Muktananda in Oakland, CA. Na de gebruikelijke uiteenzettingen en dergelijke werd ons gevraagd om onze gebruikelijke meditaties te beginnen gedurende welke wij Muktananda's shakti pat zouden ontvangen, de main course laten we zeggen. Terwijl ik zo zat werd ik me bewust van Muktananda die achter mij stond door zijn scherpe muskusachtige lucht die hij over zich had. Hij greep me vast met zijn hand op mijn hoofd en twee vingers op mijn oogballen, waarna hij met zijn knie tegen mijn rug gedrukt mijn hoofd achterover rukte. Ik was te verbouwereerd om te reageren. Hij liet me los en ging verder met zijn shakti pat treatment voor de andere mensen. Er waren toch zeker wel zo'n vijfhonderd mensen aanwezig, het was een grote zaal. Ik hoorde allerlei vreemde geluiden om me heen en begon om me heen te kijken. Mijn buurman bewoog zijn gebogen armen als een kip die klapwiekte. Ook andere mensen om me heen deden allerlei rare dingen. Ik echter bleef even nuchter. Toen dit gedeelte over was ging Muktananda verder met zijn verhandelingen. Er waren mensen, helpers, die in de zaal rond liepen. Ik riep er eentje aan en diende mijn beklag in over het gebrek aan resultaten in mijn geval. After all ik had zo'n $150 moeten neer tellen om Muktananda's shakti pat te ondergaan. Dit rapporteerde hij schijnbaar, waarna ons gevraagd werd hoevelen geen reacties hadden ondervonden. Er gingen nogal wat handen de lucht in. Nogmaals werd ons gevraagd om te mediteren, waarna Muktananda weer de rijen langs liep om de shakti pat uit te delen. Weer werd ik me van hem bewust door de sterke geur die hij over zich had, waarna hij weer mijn schedel in zijn hand nam en met zijn twee vingers op mijn oogballen mijn hoofd achterover rukte. Met zijn knie op mijn rug hield hij mij rechtop. Na een paar seconden of zo liet hij me los en ging ik verder met in-uit, in-uit enz. Wat daarna volgde was heel vreemd ik verloor mijn bewustzijn, volkomen, voor toch zeker wel een twintig minuten of zo. Daarna ging ik naar Barre om een retreat te volgen onder Mahasi himself. Hij was daar met zo'n 6 tot  8 oudere monniken. In Barre onderging ik hetzelfde, meestal in de vroege morgen uren. Weer, elke keer voor zo'n 20 minuten of zo. Behalve het verliezen van mijn bewustzijn had ik ook nog ervaringen waarbij ik alles verloor, een gevoel van op een kussen te zitten, een gevoel van een ik, alles. Echter was er nog steeds een remnant van bewustzijn aanwezig schijnbaar, een remnant van denken. Het beste hoe ik het verklaren kon was te zeggen dat er alleen bewustzijn aanwezig was, bewustzijn van bewustzijn. Zo nu en dan had ik het gevoel om weer mijn bewustzijn te verliezen, om echter weer in het dagelijkse teruggetrokken te worden, als een see-saw over een drempel, waarna ik weer in bewustzijn van bewustzijn verdween. Dat ik het rapporteren kon schreef ik toe aan de aanwezigheid van some remnants van denken. Mahasi legde het uit als zijnde full absorption of  Samadhi. Ook hier weer door mijn onwetenheid over dergelijke dingen liet ik het voor wat het was.

Sindsdien heb me altijd afgevraagd wat die ervaringen wel te betekenen hebben. Het scheen niet in mijn verdere leven overgebracht te zijn. Voor zover ik kon nagaan was ik nog steeds hetzelfde als voorheen. Nu moet ik echter wel zeggen dat ik in het geheel geen notie heb hoe een mens zich gedraagt na dergelijke ervaringen. Ik geloof dat ik je eerder heb geschreven over mijn fascinatie met een gezegde van een of andere Zen Master. Het heeft me sinds ik het las niet los gelaten, het gehele geheim ligt hierin opgesloten lijkt mij.

Sitting quietly doing nothing
Spring comes and the grass grows by itself.

Zulk een (natuurlijke) levenshouding is niet moedwillig te bereiken lijkt mij. De Zen-uitspraak wijst op het feit dat het lichaam reeds in het bezit is van een aangeboren wijsheid en een aangeboren vrede, welke echter door onze constante pogingen om datgene te bereiken wat we aannemen als het ultieme geen kans heeft om zich op een natuurlijke wijze te uiten. Het is het denken dat in de weg zit. Het denken geschapen door al datgene wat de gemeenschap ons heeft bijgebracht als zijnde waardevol, het beeld van een ideaal mens. Het kan niet met krachtsinspanning bereikt worden, daar elke krachtsinspanning het gevoel van een ik dat dit teweeg kan brengen versterkt. En het is precisely het gevoel van een ik dat een dergelijke houding in de weg staat. Niets doen werkt ook niet, daar de verwachting dat er iets zal gebeuren nog steeds aanwezig is. In dergelijke gevallen zeg ik vaak dat het een situatie is van een double bind: damned if I do and damned if I don't. Of een catch 22 geval, geeft niets wat je doet er is steeds de catch daar die het belemmert om het te laten gebeuren. Ik begin te geloven dat het bij sommige mensen plaats neemt en anderen niet, het treft mensen willekeurig schijnbaar.

Zoals ik al zei de ervaringen lieten me achter met een groot vraagteken. Hebben die ervaringen inderdaad mij dichter gebracht tot Advaita, de enkelvoudige beweging van het leven? Om dit te bereiken, lijkt mij, zit niet alleen je eigen pietluttige conditionering in de weg maar ook die van alle wezens die je voor zijn gegaan. Ook alles wat je met je genen meegekregen hebt, moet verdwijnen; vele dingen zijn hard-wired in je systeem. Geen gemakkelijk geval. Als dit niet gebeurt blijven dergelijke ervaringen slechts fancy gevallen die je ondergaan hebt. Nu vraag ik me af of het inderdaad mogelijk is de wereld te aanschouwen buiten welke cognitieve systeem maar ook, en of het dan mogelijk is om het te beschrijven. Het lijkt mij van niet. Voor de simpele reden dat er geen woorden voor zijn om het te beschrijven.


Beste Frank,
Bedankt voor je openhartig verhaal. De problematiek, die je goed beschrijft, van 'iets moet er gebeuren, maar ik kan er niets aan doen' ervaart iedereen vroeg of laat. Je hebt echter waardevolle ervaringen opgedaan, die onder andere al een goede notie geven waar het om gaat (zie de Zen-uitspraak). Dit inzicht gaat inderdaad verder dan de energetische ervaringen die je terecht niet verheerlijkt.
Een probleem bij je is het denken en dat schrijf je ook ("Het is het denken dat in de weg zit"). De samadhi-toestand kon je aanduiden en je schreef de mogelijk ervan toe aan overblijfselen van het denken. Dit is niet zo. Je beschrijft de samadhi als: alleen bewustzijn, bewustzijn van bewustzijn. Dat is correct. Dat heeft niets meer met het denken te maken, maar met een intern vaststellen in een boven-cognitief bewustzijn. Dat bewustzijn is leeg, hoewel het bewust-zijn is. Het is een zuiver bewust-zijn, waarin het niet meer om cognitieve inhouden en vormen gaat, maar om een intern vaststellen dat er Niets is. Daarin ben je met je denken opgegaan. Daarom is het niet verschillend van jezelf.
Het samengaan van dit Niets-bewust-zijn met de wereld geeft 'Spring comes and the grass grows by itself'. Terwijl er kijken is naar het gras, is er ook de openheid van samadhi, het Ene bewust-zijn. Laat je bewustzijn zich maar weer uitbreiden tot het zuivere bewust-zijn dat je al bent: doing nothing: enlightenment!
Douwe