7-3 Alles open latend - komt zelf-zijn open tot - één eenheid

Tekst

Inleiding en gesprek te Gouda op 7 december 2005 – deel 1: Standpunten

Je bent gaan zitten en het is stil geworden. Er komt ontspanning en je hele veld van bewustzijn klaart op. Bij de ontspanning wordt de helderheid vanzelf steeds ruimer.
Je wordt je meer bewust van jezelf, in de hele situatie. Natuurlijk kan dat gebeuren als je afstand van je lichamelijke situatie neemt. Het kan ook in de situatie plaatsvinden, wanneer je heerlijk zit en je gaat ontspannen. De beperktheden, de nevels, ze verdwijnen zómaar. Er ontstaat een ruimere sfeer, waarin je je heel bewust bent, ook van je eigen situatie.

Ga maar eens opnieuw kijken naar je situatie. Je bént er; op wat voor wijze? Op welke wijze ben je er? Is er een verdere invulling van ‘ik-ben-er’? Zo ja, ga dan maar kijken naar de aard van die invulling. Meestal is er een centrum van waarnemen en van handelen. Dat centrum is een ‘ik-centrum’: ik doe dit, ik doe dat, ik zie dit, ik ervaar dat ... Daarbij komt de identificatie, met onder andere je lichaam. Hoe zit dat nu met dat ‘ik’, ‘ik-zelf’ geïdentificeerd met het lichaam?

Als je precies gaat kijken, blijkt dat ik alleen maar een standpunt te zijn. Het is goed om vanavond eens verder te kijken naar je standpunt. Elk standpunt heeft een perspectief. Elk standpunt heeft een bepaalde wereld. Kijk maar eens naar de meest­ voorkomende situatie waarbij je jezelf identiek acht aan het lichaam. Meestal kijk je ergens vanuit een plaats achter je ogen naar de wereld. Dat is een bepaalde plaats die meteen een oriëntatie geeft van voor - achter, links - rechts, boven - onder. Als dingen op je af komen, komen ze op dat standpunt af waar je zelf aanwezig bent. Heb je eenmaal een standpunt in je hoofd, dan staan allerlei dingen vast, bijvoorbeeld wat voor en achter is, wat dichtbij en wat ver is, het op je af komen en het zich verwijderen van dingen. Dus als de identificatie met dat standpuntje daar in je hoofd heel sterk is, zijn meteen je lotgevallen qua structuur ook duidelijk. Je zit in de wereld van horen, zien en verder ervaren. Je bent helemaal verwikkeld in de wereld.
Zie het perspectief zoals de perspectiefleer uitlegt. Je ziet de beide kanten van de lange, rechte weg naar elkaar toegaan en omgekeerd komen alle zichtlijnen naar je terug. Het ene verdwijnpunt is in de verte, het andere verdwijnpunt dat is daar in je hoofd, waar je zelf staat. Als je klein bent, heb je een laag perspectief; wanneer je groot bent heb je een hoger perspectief met een ruimere horizon. We hebben het er al vaker over gehad: ga eens op de Dom staan. Ineens is er een heel ander standpunt, een heel ander perspectief, een heel andere wereld. Zie dat het niet neutraal is wat voor standpunt je inneemt. Als klein kind heb je een laag standpunt, dus je hebt ook een laag perspectief. Wat daarin verschijnt is meestal zó ontzettend groot, dat je je altijd klein voelt. Als je op een toren staat, zie je beneden de autootjes rijden en de kleine mensjes lopen. Er is een totaal ander perspectief. Maar, dat betekent ook een andere identiteit!
Bijvoorbeeld: ik ben klein, en zij zijn groot. Ze moeten altijd mij hebben. Of: moet je eens kijken, het grootse uitzicht, de ruime horizon, en daarin de krioelende mensenmassa daar beneden, mensen als mieren. Ga maar eens na in de eigen sfeer hoe dat zit met die verschillende standpunten én de verschillende identiteiten die daarbij horen. Je kunt allerlei standpunten innemen. Bij deze standpunten is dus het zelf-zijn niets anders dan steeds een standpunt van jezelf als bewust-zijn. Verder niets! Het hangt van je standpunt af wat je ziet, maar ook, wat je eigen identiteit is. Wát zie je? Nu, vertel maar … Dan weet ik wat je identiteit is daar. Het complement van je verhaal, dat ben je zelf. Dat is je standpunt; dat ben je zelf, als standpunt.
Je kunt niet op gemakkelijke wijze zeggen: ik creëer alles. Dat is onzin. Je kunt alleen zeggen dat de beide polen van zelf-zijn en de wereld direct samenhangen. Elk standpunt heeft een eigen wereld, een eigen perspectief. Dus wat je als werkelijkheid ervaart, is betrokken op je eigen standpunt. In die zin is de wereld betrekkelijk, betrokken op, en zo afhankelijk van je standpunt. Elke uitspraak die je doet over een situatie, heeft meteen als complement weer dat standpunt. Elke beoordeling heeft weer als complement dat standpunt van jezelf. Elke uitspraak zegt minstens zoveel over jezelf als over de wereld.

Je hebt allerlei standpunten. Je hebt standpunten met een heel beperkt zicht, een heel beperkte horizon. Je hebt hogere standpunten en dan is de horizon ruimer. Wat is ‘t hoogste standpunt?

Geen standpunt.
Als je beseft wat dat betekent ... Maar, laten we nog even naar de standpunten kijken, omdat inzicht daarin belangrijk is. Wat is het hoogste standpunt? ...
Nu, laat ik eerst maar een tussenvraag stellen: wat is een héél hoog standpunt? (gelach)

Op de Dom met het uitzicht.
Nee, daar zaten we al op

Andere bezoeker: Dat is een standpunt dat alle andere standpunten accepteert.
Nu, dat is helemaal geen gek idee. Je kunt eens op de maan gaan zitten, bijvoorbeeld. Dan zie je de aarde opkomen met de atmosfeer en de continenten. En daar lopen zoveel miljard mensjes op, allemaal met eigen standpuntjes. Die standpunten zijn niet gelijk, dus dan gaan ze onderling bakkeleien. Maar zie wat een betrekkelijke standpunten dat allemaal zijn. Het is toch idioot om voor die betrekkelijke standpunten elkaar te gaan uitmoorden. Dus door een grote afstand te nemen zie je de verschillende beperkte standpunten. Je ziet ze in hun betrekkelijkheid.
Nu, we kunnen de lijn nog een eindje doortrekken. De maan is nog niet zo ver. Stel, we hebben een inter­stellaire missie, miljoenen lichtjaren weg. Gelukkig is er relativiteit van de tijd, dus dat kan allemaal. En dan kijken we nog eens rond. Wat is de aarde? Minder dan een stofje.
Goed, we gaan nóg wat verder: je gaat op het dak van het heelal zitten. Verder kun je ook niet, want voorbij de grenzen van het heelal is helemaal geen ruimte meer. Dus standpunten zijn er dan ook niet meer. We zitten op het dak, op de rand van het heelal. Daar, zo kun je zeggen, hebben we toch wel het laatste standpunt. Maar: blijf daar eens zitten. Verder kun je toch niets doen. Wat gebeurt er?

Oplossen.
Ja. Als je er werkelijk blijft zitten, voel je dat ook de samentrekking op een standpunt gaat oplossen. Ervaar dat heel concreet. Het is het laatste standpunt, het standpunt van de getuige. Daarin zitten nauwelijks meer persoonlijke elementen. Er is werkelijk alleen maar een standpunt van zien, van zicht. Word je in dat grensgebied als getuige bewust van jezelf, van jezelf als laatste standpunt in de ruimte. Op dat standpunt is er nog duidelijk een perspectief: je bent getuige van verschijnselen. De verschijnselen zitten in dat perspectief. Wanneer je vipassana-meditatie doet, ben je getuige van die verschijnselen en er is nog steeds een duidelijk perspectief. Als je opnieuw bewust wordt van jezelf als getuige-bewustzijn in de ruimte, en als je daar blijft op die rand, ga je ervaren dat ook dat laatste standpunt gaat oplossen … in het onuitsprekelijke.

Douwe Tiemersma