Ralph Bakker, Shiva.

Een onderzoek naar de relatie tussen Advaita, Kashmir Saivisme en Tantra

Metavision Publishing, Baarn 2000, 144 blz., ISBN 90-76458-03-0, prijs f 39,90

Verscheen in InZicht 3 nr. 1 (februari 2001), p. 33


Dit boek gaat over het Kashmir Shaivisme. Het shaivisme is de traditie waarin de verering en de leer van Shiva als de hoogste god of het hoogste principe centraal staat. De Kashmir-variant stelt dat Shiva, als het hoogste principe, zonder tweeheid is (advaita) en dat daarin zowel bewustzijn als wil/energie aanwezig is. Zelf val je samen met Shiva. In het boek komen de mythische god Shiva, het shaivisme, het tantrisme en de Advaita Vedanta aan de orde. Soms wordt alleen informatie gegeven, op andere plaatsen zijn er enthousiaste uiteenzettingen.
Ralph Bakker zegt louter een bescheiden student te zijn van deze vorm van shaivisme. Wel is hij erdoor gegrepen, bijvoorbeeld: "Shiva is overal en dichterbij dan onze handen en voeten.” Dat kan bij het lezen goed werken, hoewel het soms prekerig overkomt, zoals “de tantristische levenswijze vormt het antwoord op de uitdagingen die onze samenleving kent ...” (43). Ook kan het aanleiding zijn tot onkritische informatie: "Shaivisme was het eerste stroompje waarmee het Hinduïsme zeven millennia geleden startte" (10), het is "de enige religie ter wereld die verfijnde methoden en technieken aanreikt waarmee eenieder God in zichzelf kan vinden" en "... dat Kashmir Shaivisme de centrale filosofie van Tantra vormt." (35).
De relatie tussen het Kashmir shaivisme en de Advaita Vedanta is natuurlijk erg interessant. Bakker stelt: "Volgens de Advaitin is alleen Brahman werkelijk en de wereld in zijn geheel niet." Hieruit zou een levensbeschouwing van verzaking en ontkenning voortkomen, een lusteloze en passieve houding naar de wereld toe. Hier tegenover staat de Shaivist die alles positief opvat als Shiva. Maar, zowel de teksten als het leven van Advaita-leraren laten iets anders zien. Wat de Advaita-leer betreft: niet de wereld is een illusie voor wie haar waarneemt - zo ook niet het touw dat als een slang wordt gezien - maar dit zien als de hoogste werkelijkheid wordt in de Advaita als een illusie gezien. Verder is er in de Advaita, in tegenstelling tot wat wordt beweerd, de positieve weg van de zelf-ervaring alles te zijn. Ten slotte heeft Shiva met zijn scheppende energie een plaats in de Advaita als Brahman met eigenschappen (saguna Brahman), terwijl ook deze eigenschappen wegvallen in het nirguna (absolute) Brahman.
Naast het non-dualisme, blijft de sfeer van het shaivisme theïstisch - het spreken over het shiva-bewustzijn, de kleurige platen van Shiva, de verhalen. Ze doen alle sterk denken aan de uitingen van de verering van Krishna/Vishnu. Maar hebben we dit hindoeïstische theïsme in een of andere vorm nodig? De kern waar het om gaat, is onafhankelijk van een bepaalde culturele context. Elke culturele context zal betrekkelijk blijken. Jean Klein die uit de traditie van het Kashmir shaivisme kwam stelde dan ook de nondualiteit centraal en liet het cultureel bepaalde terzijde.
Van zijn leraar Swami Sri Sudip geeft Ralph Bakker zeer hoog op. Het commentaar van Sudip op enkele sutra's klinkt authentiek. Een aantal foto's doen door de poses die hij aanneemt echter nogal gewild aan.
Er is weinig verschenen over het Kashmir shaivisme in Nederland. Dit boek kan daarom, met alle onjuistheden en eenzijdigheden, worden gelezen door degenen die hier iets in het Nederlands over willen lezen. Veel beter zijn de Engelstalige boeken, bijvoorbeeld van Dyczkowsky.

[DT]