7-5 Je ziet dat je niet in een specifiek standpunt hoeft te duiken

Jaargang 7 nr. 5 (15 maart 2006)

Vooraf

Wat ben ik? Deze vraag kan leiden tot een meer diepgaande kennis over zelf-zijn. Op allerlei plaatsen en momenten dringt deze vraag zich op, bijvoorbeeld als je een foto van een MRI-scan van je hersenen krijgt.

‘Ben ik dat?’ Nee, natuurlijk. Dat plaatje ben ik niet. Ik ben ook niet die grijze massa waarvan dit een plaatje is. Ik als eerste persoon zie dit en ik ben geen object. Zelf als ze in die massa snijden, geldt dat. Vreemd dat ik me wel in die massa kan verstoppen, zodat ze dan in mij zouden gaan snijden. Gelukkig hoeft dat niet. In het ervaren ben ik wel overal mee verbonden, maar dat is zonder standpunt, juist omdat ik geen standpunt heb of ben. In die eenheid zonder standpunt is er niemand waarin gesneden zou kunnen worden.
Het is een wonder dat zintuiglijke waarnemingen, gevoelens, voorstellingen, gedachten wel zijn verbonden met de hersenen. De verbinding tussen die mentale processen en de fysieke hersenen is blijkbaar een verbinding tussen object-verschijnselen die zich respectievelijk als subtieler en grover voordoen. Ze behoren dus tot eenzelfde sfeer.
In al die verschijnselen kan ik geheel induiken, maar dat hoeft niet. Fysieke en mentale zaken blijven objecten voor mezelf als bewust-zijn en ze blijven tegelijkertijd op open wijze niet verschillend van mezelf. Dit non-duale samengaan is onuitsprekelijk.

Tekst

Inleiding en gesprek te Gouda op 7 december 2005 – deel 3: Standpunt en vrijheid

Kun je een keuze maken voor een standpunt? Wat ik ervaar is dat een standpunt mij overvalt en dat ik daar dan in vast zit. Ik had laatst bijvoorbeeld in een vergadering iets gezegd en dacht later: o, dat was veel te overdreven. De hele avond had ik een angstgevoel.
Ik zat heel diep in die angst vast.
Dat zijn dus twee standpunten: één daar in de vergadering, één ’s avonds met die angst. Nu heb je weer een nieuw standpunt. Je zit er nu over te praten zonder veel angst. Waar zit je vrijheid? In je eigen zijnswijze nú. ‘Toen,’ zeg je nu, ‘toen heb ik zo gereageerd, toen heeft de angst me overvallen en zo zat ik erin. Nu overzie ik het. Ik oordeel nu: eigenlijk had ik het beter anders kunnen doen en ik zie nu de angstreactie ’s avonds.’
Vanuit dit standpunt zie je dus dat het standpunt in de vergadering met weinig zicht gepaard ging. Dat geldt ook voor je standpunt met de angst op de avond. Voor zover er een ‘niet-weten’ in zit, overvalt het gebeuren je. Achteraf ga je er nog eens naar kijken. Dan zie je dat er een beperkt standpunt was. Hoe is je standpunt nu? Blijkbaar ruimer.
Je kunt alleen vanuit een hoger standpunt, met ruimere horizon, oordelen over een ander standpunt met een kleinere horizon of met minder kennis, met minder bewustzijn. Je stelt vast dat dat standpunt was betrokken op een beperktere situatie. Nu je dat overziet, zie je alternatieven. Waar zit vrijheid? Blijkbaar in de mogelijkheid om van standpunten te veranderen, op een ander standpunt met een ruimere horizon te gaan staan.
Dat heeft alles met je eigen bewust-zijn te maken. Ja, je hebt als bewust-zijn blijkbaar die mogelijkheden. In bewustzijn als zelf-zijn zit vrijheid. Je hebt altijd de mogelijkheid in je bewustzijn afstand van een situatie te nemen. Dat gebeurt ook in feite voortdurend. Voor zover er een onbewuste conditionering is, voor zover er standpunten zijn die je toevallen, is dat blijkbaar een situatie van onwetendheid. Je zit er dan aan vast, omdat je niet doorhebt wat er gebeurt. Dan zeg je: ja, dat overkomt mij. Maar er is een ruimer bewustzijn mogelijk.

Maar heb je een keus daarin?
Meestal stel je achteraf vast dat het blijkbaar zo en zo is gegaan, en dat het ook nauwelijks anders had kúnnen gaan. Feit is dat je hier en nu vaststelt, dat het anders had kunnen lopen wanneer je dit bewustzijn toen had. Doordat er meer licht is, verdwijnt de werkelijkheid van de slang en verschijnt de werkelijkheid van het touw. Niemand twijfelt eraan dat dit een hogere werkelijkheid is. Waarom niet? Omdat er meer licht is. Blijkbaar is er de mogelijkheid van meer licht en dat heeft iedereen blijkbaar in zich. Dat stel je proefondervindelijk vast. Daarbij heb je een notie dat er meer licht kan komen. Je hebt een ‘geweten’. Je hebt het altijd al geweten. Daarvoor kun je je open stellen. Je kunt er meer attent op blijven. In die oriëntatie en in die principiële opening zit je enige vrijheid.
Dan ontplooit langzamerhand het weten zich. Dan leer je wat het betekent om steeds meer jezelf te herkennen als openheid. Je ziet dat je niet in een specifiek standpunt hoeft te duiken. Je ziet dat je daar niet aan vast zit, dat je vrij bent in dit verticale perspectief.
Trek dat maar even door. Radicaliseer dat inzicht maar. Elk standpunt kan als betrekkelijk worden gezien vanuit een hoger standpunt. Waar is het einde? Die is niet te vinden. Er is openheid en die openheid ben je zelf. Die was altijd al aanwezig als principiële vrijheid van elk standpunt.

Douwe Tiemersma