9-9 Eén gevoel zijn huid en wind ...

Jaargang 9 nr. 9 (17 mei 2008)

Voorjaarstuin

Stilte:
beweging
van zonnevlekken en blaadjesschaduw,
het gekoer van een duif.
Stilte.

Waar is de tijd?
Tijdloos spelen licht en donker,
strijkt de wind langs mijn open huid.

Waar ben ik?

Eén gevoel zijn huid en wind.
Als huid-wind waai ik door de bomen,
groene huid-wind van de sidderende blaadjes.

Het uiterst zacht geruis krijgt zoveel kracht
dat ik en alles erin verdwijnt.

Diep proef ik de nectar uit de bloemen;
dronken besef ik dat er niet meer is dan: één smaak.

Zien is meegaan met schitter en schaduw,
het snel wisselend licht en donker zijn en
hun oorsprong zonder tweeheid, plaats en tijd.

Mediteren kun je leren

Deze inleidende tekst verscheen in: OHM-Vani 14 nr. 2 (april/juni 2008), p. 32-34

Het leven in onze maatschappij vraagt veel. Niet alleen is het druk in werk en studie, maar ook daarbuiten. Er zijn steeds allerlei dingen die van anderen en van jezelf zo nodig moeten. Daarbij komen de altijd maar doorgaande psychische processen van denken en voelen, met daarin moeilijke vragen, conflicten en eenzijdigheden die om een oplossing vragen. Meditatie laat al deze spanningen verdwijnen, en het goede nieuws is: je kunt het leren.

In de interne en externe krachtenvelden die er zijn, ervaren niet alleen ouderen, maar ook veel jongeren sterke spanningen en instabiliteit. De gevolgen zijn onder andere onzekerheid, piekeren, concentratieproblemen, slapeloosheid, depressiviteit, angsten, maar ook verharding en onverschilligheid.

Veel mensen beginnen met mediteren om de spanning en onrust te boven te komen. De Indiase traditie reikt hiervoor diverse meditatiemethoden aan. Natuurlijk, meditatie is niet alleen therapeutisch, want ze is traditioneel gericht op het vrij worden van alle spanningen en beperkingen, op de realisatie van eenheid met de oorsprong van alles (moksha). Toch werkt mediteren ook op het vlak van mensen die actief zijn in de maatschappij. In alle soorten meditatie zijn twee elementen erg belangrijk: ontspanning en bewust-zijn.

Gerichtheid
Spanning zit in de gerichtheid op allerlei dingen, op allerlei problemen. Ontspanning is mogelijk als je die gerichtheid terughaalt in jezelf. Je aandacht die van je uitgaat, laat je terugkeren naar de bron die je zelf bent, en: wég is de spanning. Dat is het begin van mediteren. In jezelf als bron van aandacht is alleen maar stilte en vrede. Als je je hiervan bewust wordt door naar deze plek terug te keren, ben je zelf rust en vrede. Deze blijkt zich dan te ontplooien naar alle kanten, universeel: overal is vrede. Als je hierin thuis bent, hebben acties van buiten geen effect meer op je. Je zult merken dat juist het omgekeerde plaatsvindt: de ontspanning en vrede werken ook in anderen door!

Meditatieve ontspanning
Als je eenmaal hebt ervaren wat meditatieve ontspanning is, kun je steeds daarnaar terugkeren. Je hoeft je dan alleen maar een situatie voor te stellen waarin je totaal ontspannen was. Heb je zo’n herinnering? Dan ga je die situatie weer binnen en er is weer rust. Als je heel duidelijk die meditatieve ontspanning kent, kun je je er direct op richten, zodat zij steeds sterker wordt. Je hoeft alleen maar even aan die ontspanning te denken en je glijdt erin, spontaan. Daarom noem ik het ook de Spontane Ontspanning:
‘Word je bewust van je lichaam en je lichamelijke situatie hier en nu. Stel vast dat er spontaan een ontspanning kan optreden en een stilte van je geest. Laat deze voortbestaan door daarop te letten. Laat de ontspanning dieper doorgaan en de stilte groter worden, terwijl je helder blijft. Geef je over aan die ontspanning en stilte. Zo ontplooit zich de meditatie. Alles komt open. Doe dit zo vaak als maar mogelijk is.’ (Uit: Mediteren leren, p 22)
Het is de moeite waard om te leren ervaren dat je altijd ontspannen bij de bron van jezelf kunt blijven onder alle omstandigheden.

Voortdurende alertheid
Bewust blijven van jezelf is bij de ontspanning nodig, alleen al om niet al te gemakkelijk mee te gaan met alles wat om aandacht vraagt. Als je bewust wordt van je eigen ontspannen diepte, kan die ontspanning steeds gemakkelijker doorgaan of terugkeren en uiteindelijk altijd blijven. Verder is het goed om ook in het alledaagse leven meer bewust te blijven van jezelf, in alle situaties. Dan zie je tenminste in een grotere ruimte wat er gebeurt. Dan kun je ook gemakkelijker allerlei spanninggevende dingen loslaten en je eigen weg gaan. Als je je op dit bewustzijn toelegt, wordt dit inzichtsmeditatie genoemd. Tegenwoordig is een aangepaste westerse vorm bekend onder mindfulness. Daarin wordt een voortdurende alertheid beoefend gedurende de gehele dag. Als speciale meditatie in zittende houding gaat het als volgt:
‘Ga door met de aandacht voor het ademproces in de onderbuik, maar blijf nu ook een open aandacht houden voor de ruimere sfeer waarin dit proces zich afspeelt. Merk direct op als iets deze open aandacht verstoort, ... laat dit los, ontspan je en keer terug tot de open uitgangspositie.’ (Uit: Mediteren leren, p 30)

Eenheid
Deze meditaties met de nadruk respectievelijk op ontspanning en inzicht kunnen zich verdiepen. De meditatie op een beeld van Krishna, Kâlî, Shiva, Ganesha of andere goddelijke figuur laat de essentie van dat beeld in je eigen sfeer werkelijkheid worden. Door zo te mediteren kom je letterlijk in die goddelijke sfeer te leven en val je meer en meer samen met die god. Het is een mystieke beweging naar eenheid met God. In de Yogasûtra's van Patañjali leidt de meditatie tot een één-zijn (samâdhi), waarin de geestelijke processen volledig stilliggen. Dan is er geen waarnemen en denken meer. In de Advaita Vedânta ligt de nadruk op het inzicht in het één-zijn van de grondslag van jezelf en van die van de wereld. Het gaat dan om een wakker-zijn, dat is een realisatie van dat hoogste één-zijn, terwijl de wereld en de persoon zonder problemen aanwezig kunnen blijven. De meditatie is een bewust gericht blijven op deze grondslag en je daarin laten zakken; zie de beschrijving van Spontane Meditatie eerder in dit artikel.

Vertrouwd raken
Zo heeft iedereen dus de mogelijkheid om zich bewust te leren ontspannen, om meer inzicht te krijgen in je situatie van spanning-ontspanning en in je oorspronkelijke aard en om daarin te blijven. Daarvoor is het meestal nodig regelmatig te mediteren, maar ook een paar keer per dag naar die bewuste ontspanning terugkeren zou al veel problemen verhelpen. Vooral voor jongeren zou een vertrouwdheid met die bewuste ontspanning de moeite waard zijn, omdat zij nog een heel leven voor de boeg hebben. In een project van het Advaita Centrum leren veel jongeren dit met behulp van kleine oefeningetjes (pitstops).
De terugkeer naar de diepte van jezelf betekent ontspanning en vrede. Zij betekent ook onafhanke­lijkheid van de omstandigheden. Je laat je dan niet meer meeslepen door allerlei krachten die in en buiten je werkzaam zijn. Zo ga je ook niet meer mee met ideeën dat jij niet meer bent dan de werking van je hersenen; zie bijvoorbeeld ‘Mysticus denkt als een konijn’ (Volkskrant 7 januari 2008). Je bent meer dan wat de neurobiologische wetenschap kan zeggen, omdat je meer bent dan je hersenen. Je bent jezelf en als zelf-zijn ben je geen object van de wetenschap of van wie dan ook. Dat kan het mediteren je ook leren.

Virtual reality

Er zijn regelmatig berichten te lezen over de effecten van intensief spelen op de computer. Een paar uitspraken van een psychologe spreken boekdelen. “Ik haal de gamers er zo uit ... ze snijden met hun bromfiets bussen af, ze wanen zich ook in real life onoverwinnelijk. ... Een heel gewoon jochie van dertien, dat nooit agressief was geweest. Ineens gooit hij thuis een stoel door de ruit en zegt: ‘Ik ben onsterfelijk, ik maak ze allemaal kapot .... In een game kunnen ze alles, en dat gevoel houden ze vast in het echte leven. Zo hoorde ik ... een meisje zeggen: ‘Ik ben het licht van de wereld’.” (Trouw 14 mei jl.)
Wat is de moraal van het verhaal? Een betere internet-opvoeding lijkt niet slecht. Is er een nog verdergaande les? De extreme situatie stelt de ‘gewone’ situatie in een helder licht. Het duidelijk niet-realistische zelf- en werkelijkheidbeeld van de gamers doet de vraag opkomen in hoeverre het eigen beeld realistisch is. Deze vraag laat zien dat er geen eenduidig beeld is van zelf en werkelijkheid. Een landbouwer leeft in een heel andere werkelijkheid dan een wiskundige. Iemand die vast of in hongerstaking gaat, stoort zich niet aan de ‘werkelijkheid’ van het ‘moeten eten’. Wat als virtueel wordt ervaren, hangt af van het bewuste of onbewuste besluit om iets bepaalds als werkelijkheid te nemen. Hoewel er in een bepaalde maatschappij praktische overwegingen zijn om aan te sluiten bij conventionele opvattingen, en hoewel er sterke biologische krachten zijn, blijven ‘zelf’ en ‘werkelijkheid’ afhankelijk van een standpunt, dus betrekkelijk. Dit zien opent de blik tot de herkenning van het beeldloze zelf en de beeldloze werkelijkheid.
Als gamers zeggen ‘ik ben onsterfelijk’ of ‘ik ben het licht van de wereld’ hebben ze gelijk. Alleen, ze beseffen niet dat deze uitspraken alleen gelden voor hun oorspronkelijke zelf. Als een ‘ik’ van een game hebben ze misschien iets van die waarheid kunnen ervaren, omdat in een computerspel veel minder weerstanden zijn dan in het dagelijkse leven in de materiële wereld. Maar wat hebben ze eraan, als ze de beperkingen en conditioneringen van de game niet zien, en game, wereld en hoogste werkelijkheid verwarren? Het is vergelijkbaar met de situatie van drugsgebruik. Het is vergelijkbaar met de situatie waarin een werelds ik zichzelf als absoluut stelt. Het is triest, omdat het lijden erdoor versterkt wordt.

Laat het lente-leven zich vanzelf ontplooien in de openheid die je zelf bent.

Hartelijke groet,
Douwe Tiemersma