Symposium 'De ander en ik'

Eenheid en scheiding in westerse, joodse en hindoeïstische tradities

Faculteit der Wijsbegeerte, Erasmus Universiteit Rotterdam, 12 oktober 2001

Lezingen van:

Prof. Dr. Jos de Mul (EUR): Je est un autre
Dr. Victor Kal (UvA): Hoe houd ik mij de ander van het lijf? Rosenzweig contra Levinas.
Dr. Douwe Tiemersma (EUR): Advaita: de onuitsprekelijke eenheid van mijzelf en de ander
Dr. Bruno Nagel (UvA): Co-referaat

Dagvoorzitter: prof. dr. Kees Boukema


Programma

09.30 - 10.00 uur     ontvangst met koffie en thee
10.00 - 10.05 uur     opening door de dagvoorzitter
10.05 - 10.15 uur     inleiding Douwe Tiemersma
10.15 - 11.15 uur     lezing Jos de Mul en discussie
11.15 - 11.35 uur     pauze
11.40 - 12.40 uur     lezing Victor Kal en discussie
12.45 - 13.45 uur     lunch
13.45 - 14.45 uur     lezing Douwe Tiemersma en discussie
14.45 - 15.00 uur     pauze
15.00 - 16.00 uur     plenaire discussie
16.00 - 17.00 uur     receptie


Enkele biografische gegevens

Victor Kal is hoofddocent Wijsbegeerte aan de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam. Hij is de auteur van Levinas en Rosenzweig (1999) en van De joodse religie in de moderne wijsbegeerte. Van Spinoza tot Derrida (2000).

Jos de Mul is als hoogleraar wijsgerige antropologie verbonden aan de Faculteit der Wijsbegeerte van de Erasmus Universiteit te Rotterdam. Zie in verband met het thema van de lezing ook Valerie Frissen en Jos de Mul ‘Under construction. Persoonlijke en culturele identiteit in het multimediatijdperk’. Infodrome, 2000 (ook te raadplegen op het Internet: http://www.eur.nl/fw/hyper/home.html).

Douwe Tiemersma combineert zijn docentschap wijsgerige antropologie en niet-westerse wijsbegeerte aan de Erasmus Universiteit Rotterdam met zijn werk als leraar advaita, meditatie en yoga. Hij is eindredacteur van het blad InZicht. Wegen van radicaal zelfonderzoek, uitgegeven bij Altamira-Becht, Bloemendaal.


Korte aanduiding van de inhoud

Op het tweede Advaita-symposium staat de relatie van 'de ander en ik' centraal. Nadat de thematiek van 'het zelf-zijn' op het symposium in 2000 is besproken, komen nu de vragen over de ander aan de orde. Wat is de aard van de ander? In hoeverre of in welke zin verschilt de ander van mij en in hoeverre vormen wij een eenheid? Een bespreking van deze vragen kan vele andere problematieken verhelderen, onder andere ‘de aard van het zelf’, ‘de mogelijkheid van communicatie’ (in hoeverre kunnen wij elkaar begrijpen?), ‘de grondslagen van ons morele gedrag’ en ‘de ander als leraar’.
De vraagstelling van eenheid en scheiding van de ander en ik, en de hieraan gekoppelde thema’s, zullen worden besproken vanuit de westerse, de joodse en de upanishadische (Vedânta) tradities. Het uitgangspunt vormt de stelling van de Advaita Vedânta dat het hoogste Zelf van de ander en mijn eigen Zelf-zijn niet verschillend van elkaar zijn. Deze stelling, het modern- en postmodern-westerse en het joodse denken zullen in de confrontatie verhelderd kunnen worden.


Jos de Mul: Je est un autre

Volgens een dominant mensbeeld in de moderne, westerse filosofie is de mens een wezen dat tegenover de wereld en zijn medemensen staat. Dit mensbeeld wijkt sterk af van de opvatting van de Advaita Vedânta volgens welke het zelf van de ander en het eigen zelf identiek zijn. Het dominante westerse mensbeeld heeft echter van meet af ook veel kritiek gekregen vanuit de westerse filosofie zelf. Zo wordt in de hermeneutische traditie onderstreept dat de mens geen geïsoleerd subject is, maar altijd reeds deel uitmaakt van de wereld waartoe ook andere personen behoren. Sommige postmoderne denkers gaan nog een stap verder en stellen dat de mens zijn zelf geheel en al te danken heeft aan het imiteren van anderen. Ook in de westerse kunst – zie bijvoorbeeld de aan Rimbaud ontleende titel van deze lezing – is het genoemde dominante mensbeeld vaak bekritiseerd. In de lezing zal deze alternatieve westerse traditie nader worden toegelicht en geïllustreerd aan de hand van personal homepages op het World Wide Web.


Victor Kal: Hoe houd ik mij de ander van het lijf? Rosenzweig contra Levinas

In het denken van de Franse filosoof Emmanuel Levinas is sprake van een volstrekt asymmetrische relatie tussen het ik en de ander: terwijl de ander zich geheel en al aan de greep van het ik onttrekt, raakt het ik juist geobsedeerd door deze ander. Eenmaal geraakt door de blik van een ander, zou diens lot mij niet meer met rust laten. De radicale differentie tussen het ik en de ander dreigt daarom onmiddellijk in zijn tegendeel om te slaan. Geabsorbeerd door een onbereikbare ander, heeft het ik zijn identiteit niet meer in zichzelf, en valt het telkens eventjes samen met die ander. Dit roept de vraag op of het niet verstandig is zich de ander eerst eens van het lijf te houden, zodat de differentie tussen het ik en de ander geen gevaar loopt en het ik zich niet aan de ander verliest. Juist op dit punt kan Franz Rosenzweig, één van Levinas’ leermeesters, ons verder helpen.


Douwe Tiemersma: Advaita: de onuitsprekelijke eenheid van mijzelf en de ander

De afwezigheid van tweeheid (advaita) betekent dat het hoogste zelf van de ander en mijn eigen zelf-zijn niet verschillend van elkaar zijn. Hoe is dat te rijmen met de ervaring dat ik en de ander verschillen? In de Advaita Vedânta is de eenheid niet in alledaagse zin te vatten, omdat zij vooraf gaat en voorbij gaat aan de wereld van personen en omdat zij tevens deze wereld van tweeheid op niet-beperkende wijze in zich heeft. Ze is onuitsprekelijk. Deze non-dualiteit kan plotseling als een herkenning doorbreken bij het onderzoek naar het meest eigen zijn. Dan wordt het ook duidelijk dat zij de grondslag vormt van onderling begrip, van moraliteit en van de mogelijkheid dat iemand als leraar bemiddelend kan werken voor een ander.

Locatie: Erasmus Universiteit Rotterdam, Burgemeester Oudlaan 50, Gebouw L, zaal LB-97. Zie www.eur.nl/fw voor routekaartje.

Datum: vrijdag 12 oktober 2001, 10.00 – 17.00 uur

Doelgroep: Studenten en andere geïnteresseerden. Inschrijving in volgorde van binnenkomst.

Reader: De reader bevat enkele teksten die het begrip van de lezingen ondersteunen. Alle deelnemers krijgen de reader toegestuurd.

Inschrijving: Secretaresse Faculteit der Wijsbegeerte EUR: tel. 010-4088963, en: advaita@fwb.eur.nl.

Kosten deelname: Inclusief koffie/thee, receptie en reader f 45,- (studenten 25,-), te storten op ABN-AMRO rekrening 56.91.56.688 t.n.v. D. Tiemersma inzake Advaita-FdW.

Organisatie: Werkgroep Advaita – Faculteit der Wijsbegeerte – Erasmus Universiteit Rotterdam. Zie ook: www.eur.nl/fw.

In samenwerking met: Rotterdam Culturele Hoofdstad 2001, Studium Generale EUR, Advaita Centrum – Stichting Openheid, Uitgeverij Asoka, Stichting OHM (Organisatie voor Hindoe Media) en Centrum voor Spiritualiteit en Filosofie.


Het boek van het symposium: Klik hier